Av.Nazım Tural [email protected] 0 535 731 07 60
Adalet sistemi ve adil yargılanmanın hukuk üstünlüğü ilkelerine uygun biçimde yürümesi ve savunma hakkının güvencesi olan avukatların, kendilerinden beklenen işlevi yerine getirilebilmesi, avukatların mesleklerini öncelikle siyasi iktidarın müdahalesi dışında, bağımsız ve özgür biçimde yürütebilmelerini gerektirmektedir. Ülkemizin parçası olduğu BM ve Avrupa sisteminde, ulus üstü yapılan düzenlemelerle getirilen ilkeler, öncelikle avukatların özgürlüğü ve bağımsızlığını sağlamayı amaçlamaktadır.
Bu alanda anılması gereken ilk belge, BM tarafından 1990 yılında kabul edilen, Havana İlkeleri olarak anılan Avukatların Rolü Hakkında Temel İlkeler belgesidir.(1) Bu kapsamda, diğer önemli belge Uluslararası Avukatlar Birliği tarafından 2002 yılında kabul edilen 21. Yüzyılda Avukatlık Meslek Kuralları İlkeleri’dir. (2) Bağlayıcı sözleşme belgeleri olmamakla birlikte avukatlığın bağımsız ve özgürce yürütülebilmesine, evrensel düzeyde kabulüne ilişkin ilkeler olarak önem taşımaktadırlar.
Diğer yandan, BM İnsan Hakları Konseyi ve Komiseri’nin diğer ihlaller yanında Avukatların mesleki özgürlüğüne yönelik çalışmaları ülkemiz için özel bir önem taşımaktadır. Öncelikle, BM İnsan Hakları Komiseri’inin, 20 Mayıs 2019 tarihli ülkemiz avukatlarının mesleki özgürlüğü ve Çağdaş Hukukçular ve Halkın Hukuk Bürosu mensubu 18 avukatın durumunu irdeleyen, adil yargılama ve hak ihlalleri ile uzun süreli hapis cezası verilmesini inceleyen kapsamlı bir çalışma ile, BM İnsan Hakları Konseyi, BM’in hakimler ve avukatlar, insan hakları savunucuları, ifade özgürlüğü raportörlerine göndererek, ‘acil eylem’ çağrısı yapmış olması, ülkemizde avukatlara yönelik ihlallerin ulaştığı boyutların ve yankıları ortaya koymaktadır.(3)
Avrupa’da ise, öncelikle Avrupa Barolarının ve Avrupa Konseyi’nin çalışmaları ve belgelerine bakılması gerekmektedir. Avrupa Baroları ve Hukuk Birlikleri Konseyi 1988’de Avrupa Hukukçuları Davranış Kuralları’nı, daha sonra da eklemeler yapılarak; 2006 yılında Avrupa Hukuk Mesleği Temel İlkeleri Tüzüğü’nü kabul etmiştir.[4] Tüzük; Avukatın bağımsızlığı ve özgürlüğü, müvekkile ilişkin gizlilik ve meslek sırrı kavramına uyma ve saygı; çıkar çatışmalarından kaçınma; mesleğin itibar ve onuru ile avukatın kişisel dürüstlük ve saygınlığı; müvekkillere adil davranmak; mesleki yeterlilik; hukuk devletine ve yargının adil yönetimine saygı gibi ilkelerle birlikte; avukatlık mesleğinin kendi kendini denetlemesi ilkelerini temel ilkeler olarak belirtmiştir.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 2000 yılında 21 no’lu Avukatlık Mesleğinin Özgürce Yürütülmesine İlişkin Tavsiye Kararını kabul etmiştir. Tavsiye kararı, Konsey organlarının bu konudaki çalışmalarında esas alınan temel ilkeleri ortaya koyması ve AİHM’in kararlarında referans verilmesi nedeniyle özel bir önem taşımakta; AİHS ışığında, avukatların ve baroların insan hakları ve temel özgürlüklerin korunmasındaki asli rolünü vurgulamakta; avukatların mesleki özgürlüklerinin geliştirilmesi ile hukuk üstünlüğünün güçlendirilmesi arasındaki ilişki ifade edilmekte; adil işleyen bir yargı sistemi için avukatların mesleki özgürlüklerinin garanti edilmiş olmasının ve mesleklerinin icrasında onlara yönelik herhangi bir yerden, bir kişi veya kurumdan tehdit, sınırlandırma, engelleme olmaması gerektiği vurgulanmakta; avukatlık mesleğinin yürütülmesindeki özgürlüğe, ayrımcılık yapılmadan ve otoriteler veya kamudan gelebilecek yersiz müdahaleler olmadan saygı gösterilmesi, korunması ve teşvik edilmesi için gereken tüm tedbirlerin alınması önerilmektedir. (5)
Avrupa Konseyi’nin Avrupa’da hukuk üstünlüğü ve demokrasi standartlarını geliştirme alanında, uzman kuruluşu olan Venedik Komisyonu tarafından hazırlanan Mart 2016 tarihli, ‘’Hukuk Üstünlüğü Kontrol Listesi’’ adlı raporu, baroların bağımsızlığı ve tarafsızlığını da diğer kriterlerle birlikte hukuk üstünlüğünün temel belirleyicileri arasında saymakta; resmen tanınan, bağımsız hukuk meslek örgütünün; bağımsızlık, gizlilik, mesleki etik kuralları ilkeleri temelinde kurulu baroların varlığının hukuk devletindeki önemli rolü vurgulanmaktadır. Metnin devamında, Baroların yargı sisteminde asli bir rol oynadığı, bu yüzden bağımsızlığını ve etkin biçimde çalışmasını temin edecek biçimde örgütlenmiş olmasının altı çizilmektedir. (6)
Ocak 2018’e gelindiğinde, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, 2121 sayılı Avukatlık Mesleğine İlişkin Bir Avrupa Sözleşmesi Taslağı Hazırlanmasına Yönelik Tavsiye kararı[5] ile Bakanlar Komitesi’ne bu konuda bağlayıcı nitelikte bir Avrupa Sözleşmesi düzenlemesini tavsiye ettiği görülmektedir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, bu tavsiye kararı üzerine, Ocak 2019 itibariyle, Avrupa Hukuk Eşgüdüm Komitesine başvurarak bu konuda bir çalışma hazırlamasını talep etmiştir. Hazırlanacak değerlendirme raporunun Eşgüdüm Komitesi’nin 16-18 Eylül 2020’de hazırlanması ve ardından, Konseyin konu ile ilişkili diğer kurumların görüşleri yanında Eşgüdüm Komitesi’nin çalışmasını değerlendirerek bir sözleşme hazırlanması konusunda karar vermesi beklenmektedir.
BM’in Avukatların Mesleki Özgürlüklerine ilişkin ilkeler
27 Ağustos-7 Eylül 1990 tarihleri arasında Havana’da toplanan BM Konferansı tarafından kabul edilen ilkelerin konumuza ilişkin maddelerin önemli olanları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Avukatların meslek örgütleri, mesleki standartların ve meslek ahlakının yüceltilmesinde, üyelerinin baskıya, haklarının yersiz olarak kısıtlanmasına ve ihlal edilmesine karşı korunmasında, herkese adli hizmet sağlanmasında ve hükümet ve diğer kuruluşlarla işbirliği yaparak adaletin ve kamu yararının daha fazla gerçekleştirmesinde hayati bir role sahip olduğundan, Hükümetler avukatların; hiçbir baskı, engelleme, taciz veya yolsuz bir müdahaleyle karşılaşmadan her türlü mesleki faaliyeti yerine getirmelerini; kabul görmüş meslek ahlak kurallarına, görevlerine, standartlarına uygun faaliyette bulundukları için kovuşturma veya idari, ekonomik veya başka bir yaptırımla, tehditle karşılaşmamalarını sağlar.
Avukatların İfade Özgürlüğü: Avukatlar özellikle, hukukla, adalet sistemiyle ve insan haklarının geliştirilmesi ve korunması ile ilgili konularda tartışmalara katılma ve yasal bir örgüte mensup olmaları nedeniyle mesleki kısıtlamalara maruz kalmaksızın, yerel, ulusal veya uluslararası örgütler kurma veya bunlara mensup olma ve bunların toplantılarına katılma hakkına sahiptir.
Avukatların Meslek Örgütleri: Avukatlar çıkarlarının temsil etmek, mesleki eğitimlerini geliştirmek ve meslek onurunu korumak için bağımsız meslek örgütleri kurma ve bunlara katılma hakkına sahiptir. Meslek örgütlerinin yönetim organları, üyeleri tarafından seçilir ve bu organlar dış müdahaleye maruz kalmadan görevlerini yapar
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’nin 24 Ocak, 2018, 2121 no’lu Tavsiye Kararı: (kısaltılarak yer verilmektedir)
1.Parlamenterler Meclisi, AİHM’nin, avukatların özel rolünün adaletin yerine getirilmesinde onların öncü konumu ve mahkeme ile halk arasında birer aracı olarak, merkezi konumu görüşüyle hemfikirdir. Avukatlar, hukukun üstünlüğüne dayanan bir Devlette vazifesi asli olan mahkemelere halkın güven duymasını temin etmek bakımından önemli bir rol oynarlar.
2. Meclis, Bakanlar Komitesi’nin avukatlık mesleğinin özgürce icrasına ilişkin olarak üye Devletlere yönelik R (2000) 21 Numaralı Tavsiye Kararında ortaya konan asgari normları onaylar. Meclis, bu normların, bağlayıcı olmamakla birlikte, özellikle İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nden kaynaklananlar başta olmak üzere, bağlayıcı yükümlülüklerden doğan ilkeleri aydınlatma ve bu ilkeleri uygulanabilir kılma amacını güttüğünü hatırlatır.
3.Bu itibarla pek çok Avrupa Konseyi ülkesinde avukatlara yönelik taciz, tehdit ve saldırıların meydana gelmeye devam etmesi ve hatta yaygınlık kazanarak sistematikleştiği ve bazı ülkelerde bariz bir şekilde bilinçli bir politikanın sonucu artış göstermesi, son derece ciddi bir endişe kaynağıdır. Bu saldırılara kimi durumlarda yetersiz şekilde soruşturulan- öldürme, fiziksel şiddet, tehdit, haksız aleni eleştirilere maruz kalma, politik figürler dâhil müvekkillerle bir tutulma; avukatların cezalandırması için, soruşturmaların kötüye kullanılması ya da müvekkillerinin avukatları ile görüşmelerinin izlenerek mesleğe özgü ayrıcalıkların ihlal edilmesi, hukuka aykırı soruşturma, arama ve el koyma, disiplin soruşturmasının kötüye kullanılması, avukatların bağımsızlığını sağlamada yetersiz kalınması gibi ihlaller.
4.Meclis, bu durumun, R (2000) 21 numaralı Tavsiye Kararının hükümlerini bir Sözleşme şeklinde bağlayıcı bir belge haline getirerek, etkili bir kontrol mekanizmasıyla, bu kararın hukuki statüsünü güçlendirme gereğini ortaya koyduğunu dikkate almaktadır.
5.Devam eden yargılama süreçleri dâhil, bireysel hakların korunmasında avukatların üstlendiği rol bağlamında, Meclis ayrıca avukatların güvenliğine ve bağımsızlığına ve mesleklerinin gereklerini etkin şekilde yerine getirmelerine yönelik yakın tehditlere cevap verebilmek adına bir erken uyarı mekanizmasına ihtiyaç duyulduğunu göz önünde bulundurmaktadır.
6.Bu nedenle Meclis, Avrupa Konseyi üyesi devletlere R (2000) 21 Numaralı Tavsiye Kararının etkili şekilde uygulanması da dâhil olmak üzere, avukatlık mesleğinin özgürce icra edilmesine saygı duymaları, korumaları ve geliştirmeleri için çağrı yapar.
7. Parlamenterler Meclisi, Bakanlar Komitesi’ne;
7.1 R (2000) 21 numaralı Tavsiye Kararına dayanılarak avukatlık mesleği üzerine bir sözleşme hazırlanması ve kabul edilmesi ve bunu yaparken;
7.1.1. Avrupa Baroları ve Hukuk Birlikleri Konseyi Avrupa’da Avukatlık Mesleğine İlişkin Temel İlkeler Tüzüğü ve Avrupa’da Avukatların Tabi Olduğu Meslek Kuralları, Uluslararası Avukatlar Birliği’nin 21. Yüzyılda Avukatlık Meslek Kurallarına Dair Turin İlkeleri, Uluslararası Barolar Birliği’nin Avukatlığın Bağımsızlığı İçin Standartları, Avukatlık Mesleğinin İcrası Üzerine Uluslararası İlkeleri ve Şikayet ve Disiplin Usulleri Üzerine Rehberi dahil olmak üzere, ilgili diğer belgelerin dikkate alınması;
7.1.2. Yolsuzluğa, kara para aklamaya ve terörizmle mücadele amacıyla kabul edilen önlemler de dahil olacak şekilde, ilgili yasal ve düzenleyici bağlamda yaşanan gelişmelere cevap vermek üzere avukata erişim ve avukatın müvekkillerine erişimi, mesleki faaliyetlerinin icrası sırasında yapılan açıklamalar için dokunulmazlığı ve avukat-müvekkil iletişiminin gizliliği gibi temel konularla ilgili olarak güvencelerin sağlanması;
7.1.3.Sivil toplum örgütlerinin ve avukat örgütlerinin de görüş sunma imkanıyla birlikte, taraf devletler tarafından sunulan periyodik raporları denetleyecek uzman grubu seçeneğini göz önünde bulundurarak, etkili bir kontrol mekanizması oluşturulması,
7.2. … Meclis, “Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerde insan hakları savunucularının rolünün ve korunmasının güçlendirilmesi” 2085 (2016) numaralı Tavsiye Kararında avukatlar dahil, insan hakları savunucularının korunması için platform kurulması için yaptığı çağrıyı tekrarlar;
7.4. 2085 (2016) Numaralı Tavsiye Kararın tam olarak uygulanması çağrısı yapar.
Yararlanılan kaynaklar:
-Dr. Dilşad Çiğdem Sever, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Hak Öznesi Olarak Avukatlar, Ankara Barosu Dergisi, Yıl 76, Sy. 2018/4, s. 243-245.
-Av. Benan Molu : https://anayasagundemi.com/2018/03/14/avukatlik-meslegi-uzerine-avrupa-konseyi-sozlesmesi-hazirlanmasi-icin-tavsiye-karar-kabul-edildi/ (8 Mayıs, 2020)
(1)(http://www.ankarabarosu.org.tr/merkezler/pdf/1.%20Havana%20Kurallar%C4%B1.pdf)
(2) https://eldh.eu/wp-content/uploads/2019/05/UAL-CHD-final-20-May-2019.pdf
(3) (http://www.ankarabarosu.org.tr/merkezler/pdf/5.%20turin_ilkeleri.pdf )
(4) (http://web2.e-baro.web.tr/uploads/20/CCBE_avukatlik_meslek_kurallari.pdf) (5)(www.icj.org/wp-content/uploads/2014/10/CoE-rec200021-freedom-exercise-profession-lawyer.pdf)
(6) (https://www.venice.coe.int/images/SITE%20IMAGES/Publications/Rule_of_Law_Check_List.pdf)
